Pomoc psychologiczo - pedagogiczna - Integracja Sensoryczna | Szkoła Podstawowa im. Bolesława Prusa w Kałuszynie

- - Integracja Sensoryczna
    
    Zmysł wzroku – integracja sensoryczna
    
    ,,Człowiek nie rozwija percepcji wzrokowej poprzez same oczy, ani też nie widzi samą korą wzrokową. Znaczący wzrok jest generowany jedynie poprzez zintegrowane działania pomiędzy wieloma częściami mózgu, włączając w to – w dodatku do bodźców wzrokowych – inne bodźce, a w szczególności somatosensoryczne i przedsionkowe oraz powiązane zachowanie ruchowe”.
    
                                                                                      Ayres,1972,str. 201
    
    Jak działa zmysł wzroku?
    
    Kiedy światło dociera do tylnej części oka, przemieszcza się wzdłuż wiązki nerwów znajdujących się w siatkówce. Otrzymane obrazy są przekazywane do mózgu za pośrednictwem nerwów wzrokowych. Przetwarzając te informacje mózg ponownie odwraca obraz, tak żebyśmy nie widzieli świata do góry nogami.
    
    Który ze zmysłów jest najważniejszy?
    
    Zmysł wzroku jest najważniejszym zmysłem w naszym życiu i odgrywa najważniejszą rolę w uczeniu się - 80% tego co pamiętamy i widzieliśmy odbywa się za pomocą wzroku. Wzrok daje nam informacje o tym, gdzie jesteśmy, co się dzieje i co może się wydarzyć. Wzór tęczówki naszego oka jest unikalny, podobnie jak nasze linie papilarne.
    
    Co odpowiada za zmysł wzroku?
    
    Zmysł wzroku to jeden z najważniejszych zmysłów człowieka, dzięki któremu odbieramy większość bodźców zewnętrznych. Za proces widzenia odpowiadają fotoreceptory, które mieszczą się w siatkówce oka. Z fotoreceptorów bodźce są przekazywane do kory mózgowej za pomocą impulsów nerwowych.
    
    Która część mózgu odpowiada za zmysł wzroku?
    
    Płat potyliczny znajduje się na końcu kory mózgowej. Odpowiedzialny jest za widzenie, kojarzenie a także za rozpoznawanie barw oraz głębi. Jeśli dojdzie do uszkodzenia płata potylicznego dochodzi do zaburzeń widzenia, halucynacji oraz zaburzeń w czytaniu i pisaniu.
    
    Przetwarzanie wzrokowe może być podzielone na dwa oddzielne układy:
    
    Percepcja przedmiotu, (widzenie przedmiotu, czyli na co ja patrzę)
    
    Percepcja pozycji przedmiotu w przestrzeni (widzenie przestrzenne – gdzie jest ten przedmiot, na który patrzę).
    
    Zmysł wzroku pełni w naszym życiu ogromnie ważną rolę. Dzięki niemu możemy sprawnie poruszać się, biegać i orientować w przestrzeni, wykonując czynności dnia codziennego, uprawiać sporty czy zdobywać wiedzę, czytać i pisać. Mimo, że wzrok jest tak istotny w naszym funkcjonowaniu, w trakcie życia płodowego nie oddziałują na niego żadne bodźce, a jego intensywny rozwój zaczyna się dopiero po narodzinach.
    
    Na właściwy rozwój funkcji wzrokowych ogromny wpływ ma współpraca z innymi systemami m.in. ze zmysłem ruchu i równowagi, dotyku oraz z prawidłowym napięciem mięśniowym.
    
    Ważne jest nie tylko to, czy oczy dziecka są zdolne do wychwytywania bodźców wzrokowych, ale czy jego mózg we właściwy sposób je odbiera, zapamiętuje i przetwarza oraz adekwatnie reaguje informacją zwrotną.
    
    Często się zdarza, że mimo iż okulista nie stwierdza żadnych wad wzroku, dziecko ma problemy z koordynacją wzrokowo-ruchową, utrzymaniem fiksacji na przedmiocie i podążaniem za nim wzrokiem lub przejawia nieprawidłową (wzmożoną lub obniżoną) wrażliwość na bodźce. Są to problemy, z którymi często spotykamy się u dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej.
    
    Prawidłowy rozwój gałek ocznych jest ściśle związany z odruchem przedsionkowo-okoruchowym. Dzięki niemu mimo tego, że ruszamy głową utrzymujemy stabilizację pola widzenia, bez względu na to, czy nasze ciało stoi, czy jest w ruchu. Obraz nie drga, jest wyraźny, ale wymaga właściwej integracji bodźców wzrokowych z informacjami o ruchu, docierających z receptorów systemu przedsionkowego.
    
    Integracja wrażeń wzrokowych z informacjami, które płyną z dotyku umożliwia właściwy odbiór kształtu i struktury przedmiotów. Połączenie tych informacji z obu zmysłów pozwala na dokładniejszy odbiór i ocenę otoczenia. Dzięki tej integracji możliwe jest także dostosowane właściwej postawy ciała do wykonania określonego zadania.
    
    Następnym, bardzo ważnym czynnikiem, który umożliwia rozwój percepcji wzrokowej jest system przedsionkowy, odpowiedzialny między innymi za równowagę. W odpowiedzi na bodźce płynące ze wzroku i z ruchu mózg kształtuje organizację ruchową dziecka. Mówimy wtedy o rozwoju koordynacji wzrokowo-ruchowej.
    
    Obraz, który nie jest stabilny utrudnia lub uniemożliwia wykonywanie czynności, które wydają się łatwe i naturalne dla dziecka z prawidłową percepcją wzrokową. Przykładem jest patrzenie w oczy osobie z którą rozmawiamy, omijanie przeszkód podczas wędrówki po lesie, czy lekcji wychowania fizycznego, wchodzenie po schodach, zabawa w berka, czy tak ważna umiejętność czytania. Dziecko, u którego występują zniekształcenia wzrokowe może odbierać świat jako nieprzyjazny, zły, niebezpieczny, chaotyczny. Wybiera zatem zabawy statyczne, wolne lub monotonne, podczas których czuje się bezpieczne, unika nawet kontaktu z rówieśnikami.
    
    Nieprawidłowe przetwarzanie i integracja bodźców wzrokowych niekorzystnie wpływa na rozwój dziecka w wielu dziedzinach życia.
    
    Według założeń integracji sensorycznej A. Jean Ayres u wielu dzieci z trudnościami w nauce występują często dysfunkcje układu wzrokowego. Mogą one dotyczyć trzech kategorii nieprawidłowości przetwarzania sensorycznego:
    
    modulacji sensorycznej (nadreaktywność wzrokowa i podreaktywność wzrokowa);
    
    dyskryminacji sensorycznych (dziecko ma problem z integracją wrażeń wzrokowych ze słuchowymi, ruchowymi i dotykowymi);
    
    zaburzeń wzrokowo – motorycznych.
    
    Jakie objawy mogą wskazywać na zaburzenia w rozwoju widzenia u dziecka:
    
    Dziecko:
    
    Przechyla głowę i tułów na jedną stronę;
    
    Ustawia książki i zeszyty pod różnymi katami;
    
    Przejawia niski poziom koncentracji i uwagi wzrokowej;
    
    W wolnym tempie przepisuje z tablicy;
    
    Zasłania lub mruży jedno oko;
    
    Popełnia liczne, różne błędy w przepisywaniu;
    
    Po długiej pracy z bliska pojawia się gorsza ostrość widzenia;
    
    Unika gier i zabaw, szczególnie z użyciem piłki;
    
    Nie potrafi odróżnić i nazwać kolorów;
    
    Ma problemy z oceną odległości i z koordynacją okołoruchową;
    
    Trudnością jest czytanie w czasie jazdy pociągiem czy autobusem;
    
    Słabo orientują się w przestrzeni;
    
    Występuje asymetria twarzy;
    
    Występuje obniżone napięcie mięśniowe;
    
    Nienaturalnie, szeroko otwiera oczy, trze i mruży je;
    
    Po dłuższej pracy wzrokiem dziecko skarży się na skroniowe bóle głowy;
    
    Podczas pisania dziecko nie trzyma się liniatury, pisze pochyłe litery, różnej wielkości.
    
    Trudności w przetwarzaniu wzrokowym i powiązane z tym zachowania:
    
    Utrzymanie właściwej ostrości widzenia, zwłaszcza podczas pracy z bliska np. : czytania, pisania, rysowania i wykonywania plac plastycznych;
    
    Wykonywanie płynnych ruchów oczu; jest to czynność istotna m.in. podczas śledzenia linijek czytanego tekstu;
    
    Śledzenie wzrokiem za przemieszczającym się przedmiotem m. in. za piłką podczas zajęć ruchowych;
    
    Utrzymanie nieruchomego pola widzenia podczas poruszania się m.in. podczas chodzenia, biegania, zabaw na placu zabaw;
    
    Postrzegania głębi, określania odległości od ciała dziecka do przedmiotów w otoczeniu;
    
    Przerzutność wzroku z dali do bliży, co jest szczególnie istotne m.in. podczas przepisywania informacji z tablicy do zeszytu;
    
    Odróżnianie pierwszego planu od tła, m.in. podczas poszukiwania określonego przedmiotu w zatłoczonym polu widzenia (przeszukiwanie konkretnej zabawki w pokoju zabaw).
    
    Nieprawidłowa wrażliwość na bodźce wzrokowe również jest źródłem wielu trudności. Wyróżnia się w tej grupie wrażliwość na światło, kontrast a także na kolor i wzór.
    
    W przypadku hiperwrażliwości na światło dziecko może odczuwać wiele objawów tj.: zmęczenie, bóle głowy, bóle oczu oczu, zawroty głowy, rozdrażnienie, nagłe wybuchy złości i agresji, pobudzenie, dyskomfort fizyczny oraz psychiczny itp. Są one następstwem kontaktu ze światłem różnego rodzaju.. Wymienione objawy mogą także występować po długim, nie kontrolowanym przez rodzica korzystaniu z monitora komputera, telewizora, czy smartfona.
    
    Rodzice są często nieświadomi, jak zgubnym i bardzo szkodliwym jest kilkugodzinne korzystanie z nowoczesnych środków przekazu, kiedy ich pociecha przez cały czas patrząc w ekran komputera, czy własnego telefonu odbiera wzrokiem niezliczoną ilość bodźców wzrokowych - obrazów, a mózg dziecka stara się za tym nadążyć, przetworzyć je i zapamiętać. I niestety nie jest w stanie tego zrobić.
    
    Nieprawidłowe rozróżnianie kontrastu czyli rzeczy jasnych od ciemnych może znacząco utrudniać wyodrębnianie elementu z tła. Bardzo dobrym przykładem będzie tu czytanie, jazda na rowerze czy bezpieczne przemieszczanie się. Obniżona wrażliwość na kontrast powoduje, że przedmioty się ze sobą zlewają a litery wydają się wyblakłe i zlepione w całość. Podwyższona wrażliwość z kolei uniemożliwia długie patrzenie na kontrasty, gdyż wydają się zbyt intensywne i dziecko się męczy. Czytanie, a więc wpatrywanie się w czarne litery na białym tle, jest dla wielu uczniów trudne i męczące. Pomocne jest wtedy drukowanie tekstów na mniej kontrastowym tle lub nakładanie na niego kolorowych foli. To często pomaga.
    
    U dzieci z zaburzeniami SI zauważa się czasem specyficzne upodobania kolorystyczne. Nie tolerują pewnych kolorów, gdyż są nadwrażliwe na określone barwy. Inne natomiast lubują się w jaskrawych barwach, lubią migające zabawki, gdyż ich układ nerwowy słabiej odbiera wrażenia związane z kolorem, rejestrowane przez zmysł wzroku. Najczęściej spotykamy takie trudności u dzieci ze spektrum autyzmu, u których preferencje kolorystyczne wpływają nie tylko na dobór ubrań i zabawek ale także na dietę np. nie lubią koloru czerwonego, jest dla nich nieprzyjemny i w związku z tym nie są w stanie zjeść zupy pomidorowej, pomidora czy papryki.
    
    Nieprawidłowa wrażliwość na bodźce wzrokowe może znacząco utrudniać dziecku funkcjonowanie w szkole. Są to bowiem miejsca niezwykle bogate w barwy, wzory i kontrasty a zarazem wymagające prawidłowej koncentracji na pracy w ławce czy pracy z książką. Dobrze jest więc zastanowić się, czy np. bóle głowy, złe samopoczucie, spadek koncentracji lub nagłe pobudzenie czy napady złości lub agresji nie mają źródła w przetwarzaniu bodźców wzrokowych. Trzeba zatem zadbać o minimalizm w wystroju sali, zwłaszcza w okolicy tablicy, bo dużo, wcale nie znaczy lepiej. Uczniowie skupiają się wtedy nie na tym , co jest istotne, a koncentrują swoja uwagę wzrokową na mniej istotnych elementach, służących np. do ozdoby.
    
    Za objawy nadwrażliwości na bodźce wzrokowe można uznać m. in.:
    
    unikanie blasku słońca, błysku światła oraz światła jarzeniowego, pulsacyjnego,
    
    mrużenie, tarcie i zamykanie oczu pod wpływem światła,
    
    słaba tolerancja zmian rodzaju i natężenia światła,
    
    niechęć do luster i oglądania w nim własnego odbicia,
    
    męczliwość podczas pracy z materiałem obrazkowym,
    
    znacznie skrócony czas fiksacji,
    
    unikanie kontaktu wzrokowego,
    
    sztywne rutyny,
    
    niechęć do zabawy kolorowymi i świecącymi zabawkami,
    
    trudności z planowaniem motorycznym i orientacją w przestrzeni,
    
    zamykanie oczu, kiedy w kierunku dziecka nadlatuje rzucona piłka,
    
    preferowanie monotonnych, statycznych zabaw i unikanie zabaw z grupą,
    
    podwyższony poziom stresu i niepokoju,
    
    patrzenie przez małe dziurki i szkło,
    
    ograniczone uczestnictwo w aktywnościach społecznych.
    
    Objawami podwrażliwości na bodźce wzrokowe są m.in.:
    
    długie wpatrywanie się w słońce i inne źródła światła,
    
    przesuwanie małych przedmiotów po krawędziach mebli,
    
    preferowanie jaskrawych, migających zabawek,
    
    machanie głową, bieganie, skakanie, kołysanie się w celu dostarczania wrażeń wzrokowych,
    
    domaganie się szybkiego ruchu,
    
    zainteresowanie lustrami i błyszczącymi przedmiotami,
    
    mała spostrzegawczość, niezauważanie zmian w otoczeniu,
    
    dziecko nie rejestruje wyrazu twarzy,
    
    niezauważanie zmian w otoczeniu,
    
    trudności z wyszczególnianiem obrazu z tła, wskazaniem obrazka w książeczce,
    
    dziecko ulega przestymulowaniu bodźcami wzrokowymi,
    
    lęk przed ciemnymi pomieszczeniami,
    
    odmawianie zasłaniania oczu, lęk przed ciemnością.
    
    Należy pamiętać, że narząd ruchu i wzroku pozostają ze sobą w ścisłej współpracy. Nieprawidłowy rozwój jednego z nich może zaburzać rozwój drugiego. Pracując z dziećmi nadwrażliwymi wzrokowo nie możemy od nich żądać, by bawiły się w berka, świetnie radziły sobie podczas klasowych wyścigów rzędów zanim nie poprawimy rejestracji i przetwarzania wrażeń wzrokowych. Tak samo trudno nam będzie dłużej pracować przy stoliku, nad omawianiem kontrastowych obrazków z dzieckiem, które jest podwrażliwe wzrokowo.
    
    Po raz kolejny sprawdza się zasada zindywidualizowania metod i form pracy z każdym dzieckiem. Jednak podążanie za jego potrzebami nie rozwiąże samego problemu, do którego potrzebna jest prawidłowo dobrana dieta sensoryczna i profesjonalna terapia SI.
    
    Ćwiczenia stymulujące zmysł wzroku:
    
    Śledzenie przedmiotów będących w ruchu,
    
    Wodzenie wzrokiem w ciemnym pomieszczeniu za źródłem światła – za latarką, ekranem telefonu, płomieniem świecy,
    
    Zabawy z projektorem – lokalizowanie w przestrzeni wyświetlanych obiektów,
    
    Ćwiczenia w rozpoznawaniu barw, wyszukiwanie przedmiotów o określonym kolorze, grupowanie ich, szeregowanie przedmiotów i obrazków według nasycenia koloru; mieszanie barw, np. za pomocą farb, barwienie wody barwnikami spożywczym,
    
    Rozprowadzanie palcami farby, żelu umieszczonego w woreczku strunowym,
    
    Rysowanie wzrokiem figur, liter, wzorów,
    
    Rysowanie wzorów i liter w piasku, kaszy manny,
    
    Rzuty do celu, różnymi przedmiotami, z różnej odległości,
    
    Rzucanie drobnych przedmiotów do ruchomego celu do przesuwanego przez nauczyciela pojemnika,
    
    Układanie figur w konturach, dobieranie kształtów do form w drewnianych układankach,
    
    Dobieranie obrazków do cieni,
    
    Piętrzenie klocków, kubeczków, pudełek,
    
    Sortowanie przedmiotów (klocków, koralików, guzików) ze względu na kształt, kolor, wielkość,
    
    Nawlekanie korali na sznurek, wykorzystanie makaronu,
    
    Układanie modeli postaci i twarzy z elementów (gra - Moda i modelki),
    
    Składanie obrazków z porozcinanych pocztówek – najpierw połówek, później trzech,   czterech elementów rozciętych w pionie, poziomie i po skosie,
    
    Składanie ilustracji rozciętej z większej ilości elementów,
    
    Układanie puzzli,
    
    Odtwarzanie układu elementów, np. z klocków lub figur geometrycznych
    
    Naśladowanie sekwencji ruchów,
    
    Spostrzeganie zmian w układzie elementów, zabieranie jednego obrazka z szeregu,
    
    Wyszukiwanie różnic między obrazkami,
    
    Wyszukiwanie podobieństw - takich samych obrazków, symboli, liter,
    
    Dobieranie podpisów do obrazków
    
    Kopiowanie i uzupełnianie obrazków,
    
    Uzupełnianie konturów obrazków,
    
    Wyszukiwanie liter w rozsypankach, układanie wyrazów z liter, zdań z wyrazów,
    
    Gry w warcaby, w kółko i krzyżyk, domino, memory, w Piotrusia, w dobble.
    
    Funkcje wzrokowe wraz ze słuchowymi pełnią bardzo ważna rolę w opanowywaniu umiejętności czytania i pisania. W początkowym etapie nauki czytania najważniejszą rolę odgrywa postrzeganie i różnicowanie liter według kształtu oraz kolejności występowania w wyrazie oraz rozmieszczenie wyrazów na płaszczyźnie. W proces ten angażowana jest głównie percepcja wzrokowa.
    
    Największe znaczenie dla rozwoju zdolności uczenia się mają następujące właściwości percepcji wzrokowej:
    
    Koordynacja wzrokowo – ruchowa;
    
    Spostrzeganie figury i tła;
    
    Stałość spostrzegania;
    
    Spostrzeganie położenia przedmiotów w przestrzeni;
    
    Spostrzeganie stosunków przestrzennych;
    
    Pamięć wzrokowa (odgrywa ona bardzo ważną rolę w nauce czytania i pisania, umożliwia zapamiętywanie i odtwarzanie graficznych obrazów liter, gdy jest słaba dzieci popełniają bardzo dużo błędów ortograficznych, bo nie pamiętają graficznej struktury wyrazów).
    
    W mojej osobistej ocenie wzrok odgrywa najważniejszą funkcję wśród wszystkich zmysłów. Trudno jest mi sobie wyobrazić, aby nie móc spojrzeć w oczy bliskiej, kochanej osobie, nie zobaczyć swego nowonarodzonego dziecka, nie mieć możliwości podziwiania piękna przyrody o każdej porze roku, nie doświadczyć widoku gór, jezior czy morza. Jakże trudno byłoby wypełniać codzienne obowiązki w domu i w pracy nie mogąc korzystać ze wzroku. Funkcjonując na co dzień nie mamy pojęcia i rzadko zastanawiamy się, jakim skomplikowanym procesem jest widzenie i na ile rzeczy w naszym życiu ma ogromny wpływ. Doświadczając tego fenomenu, trudno sobie wyobrazić jak moglibyśmy żyć bez naszych cennych oczu.
    
                                                                              Katarzyna Pawlikowska
    
                                                                              Terapeuta integracji sensorycznej
    
    Bibliografia:
    
    1.Biel L. Integracja Sensoryczna. Skuteczne strategie w terapii dzieci i nastolatków, Wyd. Uniwersytety Jagiellońskiego, Kraków 2015 r.
    
    2. Borkowska M., Wagh K., Integracja sensoryczna na co dzień, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2011 r.
    
    3. Przyrowski Z. Integracja sensoryczna. Wprowadzenie do teorii, diagnozy i terapii. Wyd. EMPIS, Warszawa.
    
    4. Charbicka M. Integracja sensoryczna przez cały rok. Wydawnictwo Difin,
    
    2017 r.
    
    5. B. Odowska-Szlachcic, Terapia integracji sensorycznej. Strategie i ćwiczenia stymulujące układy: słuchowy, wzrokowy, węchu i smaku oraz terapia światłem i kolorami zeszyt 2, wyd. Harmonia, Gdańsk 2011r.
    
    6. B. Odowska – Szlachcic, B. Mierzejewska.Wzrok i słuch – zmysły wiodące w uczeniu się w aspekcie integracji sensorycznej. Wyd. Harmonia, Gdańsk 2018 r.
    
    5. W. Żaba-Żabińska, Owocna edukacja. Zabawy i ćwiczenia wspomagające rozwój percepcji wzrokowej, słuchowej i motoryki małej, Grupa Edukacyjna S.A., Kielce 2016r.
    
    System słuchowy. Fizjologia słyszenia
    
    Początek systemu słuchowego znajduje się w uchu , które pełni podwójną funkcję – układu słuchu oraz równowagi. Odpowiedzialne jest za różnicowanie dźwięków oraz ich analizę i syntezę.
    
             Budowa ucha obejmuje: ucho zewnętrzne, środkowe oraz wewnętrzne.
    
    Ucho zewnętrze to małżowina uszna i kanał zmierzający w głąb czaszki, przenoszący sygnał do błony bębenkowej.
    
    W uchu środkowym znajdują się połączone w skomplikowany system dźwigni trzy kosteczki (młoteczek, kowadełko i strzemiączko). Jedna z nich- młoteczek- jest połączona z błoną bębenkową. Fale dźwięków, docierając do błony bębenkowej, powodują jej drgania, które przenoszone do ucha wewnętrznego.
    
    Ucho wewnętrzne to ta część, gdzie znajdują się receptory układu przedsionkowego i układu słuchowego. Receptory słuchowe mieszczą się w ślimaku. Drgania płynu znajdującego się w ślimaku powodują drgania błony podstawowej, co drażni rzęski komórek receptorowych aparatu Cortiego i powstaje impuls bioelektryczny, przesłany drogą dośrodkową do ośrodków podkorowych. Droga słuchowa jest bardzo skomplikowana. Ucho u człowieka odbiera fale dźwiękowe, które później są przekształcane
    w drgania mechaniczne i dalej w impulsy nerwowe.
    Z ucha wewnętrznego informacja o usłyszanym dźwięku dociera do mózgu, za pośrednictwem nerwów słuchowych. Ucho zewnętrzne i środkowe należą wyłącznie do narządu słuchu. Ucho wewnętrzne zawiera receptory zarówno dla narządu słuchu jak i równowagi.
    
    Zmysł słuchu aktywizuje się bardzo wcześnie, bo już w okresie prenatalnym odbiera wiele bodźców: bicie serca matki, jej głos i inne dźwięki z otoczenia. W 20 tygodniu życia płodowego słuch działa prawie tak samo jak u dorosłego. Maluszek w tym czasie odbiera bodźce akustyczne i potrafi je odróżniać. Słysząc muzykę i inne dźwięki, reaguje zmianami aktywności ruchowej. Badania wykazują, że od 17 tygodnia ciąży, płód odpowiada na muzykę ruchami. U bliźniąt dwujajowych reakcje ruchowe na tę samą melodię bywają różne. Od 8 miesiąca życia płodowego, dziecko odróżnia głos matki i innych osób. W tym czasie stwierdza się korzystny wpływ muzyki, a zwłaszcza śpiewu mamy, na rozwój dziecka, w szczególności na jego rozwój psychiczny, intelektualny i oczywiście rozwój inteligenci muzycznej.
    
    Po urodzeniu, z wyizolowanego i wytłumionego środowiska w brzuszku mamy, dziecko dostaje się do świata pełnego różnorodnych dźwięków. Obecność płynów płodowych w przewodach słuchowych noworodków jest naturalną ochroną przed nadmiarem i intensywnością bodźców dźwiękowych. W tym okresie maluszek reaguje na dźwięki specyficznymi reakcjami ruchowymi i zmianą tętna. Z czasem, niemowlę sprawia wrażanie koncentrowania się na dźwiękach.
    Stymulację zmysłu słuchu dziecka najlepiej oprzeć na naturalnych odgłosach i maksymalnie wyeliminować dźwięki cyfrowe. Podczas zabaw stymulujących zmysł słuchu dziecko ma okazję ćwiczyć aparat mowy.
    
    Charakterystyczne objawy centralnych zaburzeń słuchu to np. trudności z:
    
    rozumieniem i różnicowaniem dźwięków z otoczenia,
    
    rozumieniem poleceń złożonych,
    
    koncentracją uwagi na wypowiedziach ustnych,
    
    wrażliwością na muzykę,
    
    rozumieniem mowy w hałasie itp.
    
    Nadwrażliwość w tym zakresie objawiać się może poprzez:
    
    zatykanie uszu, uciekanie od hałasów i nieprzewidzianych dźwięków, lęk przed tłumem, ruchem ulicznym, syrenami, burzą, deszczem, wiatrem, szumem fal;
    
    unikanie mycia uszu,
    
    lekki sen, trudności z zasypianiem, lęk przed szczekającym psem;
    
    słuchanie dźwięków wydawanych przez siebie.
    
    Podwrażliwość uwidacznia się natomiast poprzez:
    
    rzucanie przedmiotami, trzaskanie drzwiami, wydawanie głośnych okrzyków;
    
    przykładanie do ucha wibrujących przedmiotów;
    
    przysłuchiwanie się sprzętom, np. pralce, suszarce, odkurzaczowi;
    
    otwieranie i zamykanie drzwi z różną siłą;
    
    wsłuchiwanie się w uliczny hałas;
    
    ostukiwanie przedmiotów.
    
    Biały szum w zakresie dysfunkcji układu słuchu uwidaczniać się może przez:
    
    uderzanie się rękoma w głowę i uderzanie głową o różne powierzchnie,
    
    wsłuchiwanie się w dźwięki z własnego ciała, np. bicie serca,
    
    kołysanie głową i przyjmowanie pozycji głowa w dół,
    
    wsłuchiwanie się w dźwięki wydawane przez siebie.
    
    Zmysł słuchu czyli tzw. słyszenie to najprościej mówiąc umiejętność odbierania dźwięków. Jest ona wrodzona, albo słyszymy, albo nie – nie można się tego nauczyć.
    
    Umiejętność słyszenia nie gwarantuje jednak rozumienia dźwięków. Umiejętność tę nabywamy wraz z przetwarzaniem wrażeń przedsionkowych. Stopniowo, powoli uczymy się określać i nazywać to co słyszymy. Co się dzieje w sytuacji, gdy proces ten jest zaburzony?
    
    Jakie objawy dysfunkcji zmysłu słuchu powinny nas zaniepokoić?
    
    Dziecko rozgląda się w poszukiwaniu źródła dźwięku, nie wie skąd on dochodzi
    
    Trudności z rozróżnianiem podobnie brzmiących wyrazów
    
    Nierozpoznawanie głosów
    
    Częste rozproszenie uwagi przez inne dźwięki, brak umiejętności skupienia się na jednym dźwięku
    
    Złe samopoczucie, dyskomfort, strach przy nagłych, głośnych, wysokich odgłosach
    
    Trudności z zapamiętaniem i rozumieniem usłyszanych bądź przeczytanych treści
    
    Brak umiejętności uważnego słuchania
    
    Złe rozumienie poleceń, możliwość wykonania tylko jednego lub dwóch zadań z kilku
    
    Częste prośby o powtórzenie poleceń
    
    Trudności z wyrażaniem myśli, wypowiedziami w mowie i piśmie
    
    Częste mówienie nie na temat
    
    Wypowiedzi złożone z prostych zdań, wąski zakres słownictwa
    
    Duże trudności z czytaniem na głos
    
    Spoglądanie na innych przed udzieleniem wypowiedzi w celu jej znalezienia
    
    Niewyraźna mowa, zbyt cicha lub zbyt głośna
    
    Monotonny, jednostajny głos, bez płynności i rytmu
    
    Trudności w rymowaniu, śpiewaniu do melodii, fałszowanie
    
    Trudności z mówieniem tuż po intensywnym wysiłku fizycznym
    
    Niechęć do udziału w zabawach grupowych, wydarzeniach typu koncerty, przedstawienia,
    
    Zatykanie uszu w odpowiedzi na dźwięk, pojawiające się wówczas reakcje lękowe, płacz, rozdrażnienie,
    
    Szybkie wychwytywanie cichych dźwięków,
    
    Niepokój, pobudzenie, rozdrażnienie w miejscach, w których dziecko jest wystawione na wiele bodźców dźwiękowych,
    
    Trudności ze snem,
    
    „wyłączanie się”,
    
    Zaburzenia kontaktu społecznego,
    
    Zaburzenia uwagi i koncentracji,
    
    Zaburzenia pamięci,
    
    Trudności w adaptacji do nowych warunków, np. nowej grupy przedszkolnej, klasy szkolnej,
    
    Zaburzenia zrozumiałości mowy,
    
    „UNIKACZ SENSORYCZNY”
    
    Ten typ osobowości bardzo negatywnie reaguje na głośne i niespodziewane hałasy. Jest wyczulony na dużą część dźwięków. Przeszkadzają mu nawet takie, które są zbyt ciche lub zbyt wysokie by usłyszeli je inni. Denerwować i przerażać może zarówno głośny dźwięk karetki pogotowia, jak również niezauważalne dla drugiego człowieka odgłosy przełykania śliny. Doznania są tak silne, iż dziecko z tym zaburzeniem stale martwi się tym, że nagle rozlegnie się jakiś nietolerowany przez niego dźwięk. Ma to olbrzymi wpływ na zachowanie i komfort psychiczny. Często w takiej sytuacji dana osoba zasłania uszy, zakłada wygłuszające słuchawki lub próbuje dany dźwięk przekrzyczeć.
    
    „NIEZWAŻACZ SENSORYCZNY”
    
    Ten typ osobowości dla otoczenia wydaje się być nieczuły, wręcz nieświadomy dźwięków płynących
    z otoczenia, które słyszą wszyscy inni ludzie. W wielu przypadkach nie wiadomo, czy ignorowane odgłosy są faktycznie niesłyszane, czy nie chcą być słyszane. Czasami na normalne głosy, pytania dzieci takie reagują szeptem, bardzo cichym mówieniem.
    
    „POSZUKIWACZ SENSORYCZNY”
    
    Ten typ osobowości to prawdziwa dusza towarzystwa. Kocha tłumy i głośne, zatłoczone miejsca. Hałas to jego drugie imię, zwykle wszystko chce dawać głośniej. Nierzadko wytwarza swoje własne dźwięki np. klaszcząc, krzycząc lub śpiewając.
    
    Jak można pomóc?
    
    Na problemy z interpretowaniem dźwięków pomóc może: terapia mowy, terapia zajęciowa lub terapia oparta na integracji sensorycznej. Trening słuchu to metoda stymulacji dźwiękowej, która polega m. in. na stosowaniu specjalnych słuchawek przez które dziecko słucha odpowiedniej muzyki przez kilka dni. Następnie nadchodzi czas na intensywną pracę z głosem, np. powtarzanie na głos, głośne czytanie, rozmowa, sylabowanie. Najpopularniejsze metody treningu słuchu:
    
    Metoda Tomatisa
    
    Metoda Johansena
    
    Metoda Neuroflow
    
    Metoda Guy’a Berarda
    
    Metoda Sheili Frick
    
    Jakie są zalety treningu słuchu?
    
    poprawa umiejętności słuchowych i komunikacyjnych
    
    poprawa zdolności uczenia się
    
    rozwój koordynacji ruchowej
    
    zwiększenie świadomości własnego ciała
    
    wzrost samooceny
    
    Podane niżej propozycje zabaw wykonywanych w domu, należy dobierać do wieku, możliwości
    
    i upodobań dziecka.
    
    Mówienie do dziecka, śpiewanie mu kołysanek
    
    Słuchanie odgłosów przyrody
    
    Słuchanie muzyki relaksacyjnej, klasycznej
    
    .Zabawy wodą: pluskanie rękami, przelewanie z pojemnika do pojemnika, potrząsanie pojemnikiem z wodą
    
    Zabawy puszkami szmerowymi
    
    Zabawy butelkami, pojemnikami, wypełnionymi grochem, fasolą, kaszą, makaronem, guzikami,
    
    Zabawy instrumentami: muzykowanie, wystukiwanie rytmu na instrumentach
    
    Tworzenie własnych instrumentów z pojemników, tub, butelek i materiałów sypkich, bębenków z dużych i małych pojemników i z różnych materiałów, kołatki i dzwoneczki z pojemników, pudełek, sznurka i koralików itp.
    
    Przesypywanie materiałów sypkich do pojemników z różnych materiałów
    
    Delikatne opukiwanie głowy opuszkami palców
    
    Zabawy w echo
    
    Zabawy gwizdkami
    
    Konkurs piosenki dla wszystkich domowników
    
    Wypełnienie balonu grochem i zabawa nim
    
    Śpiewanie piosenek z tupaniem i klaskaniem
    
    Odszukiwanie tykającego minutnika lub budzika
    
    Zabawy z kamertonem
    
    Zgadywanka „Jaki to instrument”
    
    Zabawa w naśladowanie głosów zwierząt i ludzi
    
    Nauka ze słuchu rymowanek, wyliczanek, wierszyków na pamięć
    
    Udział w koncertach muzycznych.
    
    Źródło:
    
    Marta Baj-Lieder, Agnieszka Borowska-Kociemba, Kręć się, biegaj, baw się z nami, Gdańsk 2016
    
    Klaudia Piotrowska Madej, Agnieszka Żychowicz, Smart Hand Model, Gdańsk 2017
    
    Zbigniew Przyborowski, Integracja sensoryczna teoria, diagnoza, terapia
    
    Beata Okrasa-Ćwiek, Przedszkolaki sensoraki
    
    Magdalena Charbicka, Integracja sensoryczna przez cały rok
    
    Lucy Jane Miller, Dzieci w świecie doznań. Jak pomóc dzieciom z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego?
    
    
    
    Terapeuta integracji sensorycznej - Hanna Kaczorek
    
    Co to jest układ przedsionkowy?
    
    Układ przedsionkowy to zmysł równowagi i koordynacji
    
    Jest to najważniejszy ze wszystkich zmysłów, odgrywający największą rolę. Kiedy funkcjonuje prawidłowo, ludzie nie zdają sobie sprawy z tego, że istnieje oraz gdzie się znajduje. Jego praca odbywa się automatycznie. To układ znajdujący się w uchu środkowym człowieka, nazywany jest także błędnikiem. Jego budowa jest bardzo skomplikowana. Układ przedsionkowy jest złożoną strukturą, która łączy ze sobą wzrok, mięśnie posturalne, pień mózgu, móżdżek i korę mózgową. Zasadnicza rola tego zmysłu polega na możliwości przeciwstawienia się sile grawitacji i utrzymania ciała w odpowiedniej pozycji, zarówno w czasie ruchu, jak i w spoczynku. Receptory zmysłu równowagi, znajdujące się w uchu środkowym interpretują oddziaływanie grawitacji na nasze ciało poprzez analizę ruchu i pozycji głowy.
    
    Układ przedsionkowy składa się z dwóch rodzajów receptorów umiejscowionych w uchu wewnętrznym. Odpowiada on za ruch i płynność ruchu gałek ocznych, głowy i całego ciała. Dzięki niemu możliwe jest ustalanie kierunku, pochylenia ciała oraz głowy oraz koordynacja ruchu i balansowanie ciałem. Dzięki wrażeniom płynącym z receptorów ruchu liniowego i rotacyjnego czujemy, gdzie w danej chwili się znajdujemy, jak i w którym kierunku się przemieszczamy. Dają nam one poczucie położenia w przestrzeni. Układ przedsionkowy jest dla naszego organizmu jak busola na statku. Pomaga nam w nawigacji naszego ciała w przestrzeni. Informuje nas o ruchu liniowym (przód-tył, góra-dół), wibracji oraz ruchu obrotowym. Informuje nas w jakim położeniu znajduje się nasze ciało i co się z nim teraz dzieje, ponieważ jest bardzo wrażliwy nawet na najdrobniejsze zmiany pozycji i ruchu.
    
    System ten ma najważniejszy wpływ na reakcje posturalne i równoważne. W pełni dojrzałą formę osiąga już w życiu płodowym, w piątym miesiącu ciąży.
    
    Poprzez zróżnicowany system połączeń nerwowych wpływa na:
    
    Bezpieczeństwo grawitacyjne (pewność grawitacyjna),
    
    Napięcie mięśniowe,
    
    Ruch i równowagę,
    
    Koordynację ruchową,
    
    Przetwarzanie wzrokowo-przestrzenne,
    
    Przetwarzanie słuchowo-językowe,
    
    Planowanie ruchu (praksja),
    
    Bezpieczeństwo emocjonalne,
    
    Funkcjonowanie społeczne,
    
    Słyszenie,
    
    Widzenie,
    
    Jaki zatem związek ma układ przedsionkowy z nauką w szkole?
    
    Od prawidłowego działania tego układu zależy kształtowanie się i rozwój funkcji ruchowych, czuciowych i poznawczych. Odpowiednio dobrane ćwiczenia układu przedsionkowego wzmacniają działanie całego systemu nerwowego. Mają także wpływ na rozwój funkcji językowo – słuchowych.
    
    Niedojrzały system przedsionkowy sprawia, że u dziecka występują różne z pozoru problemy: zaburzenia w codziennym funkcjonowaniu oraz trudności   w nauce, zaburzenia koncentracji, duże pobudzenie, trudności w nauce czytania, problem z poruszaniem się i koordynacją. Wszystkie one mają związek z przedsionkiem. Jeśli chcemy wspomagać rozwój swojego dziecka musimy wiedzieć, że prawidłowo dostarczane bodźce przedsionkowe pomagają dziecku nabywanie nowych umiejętności i ruchowych i koordynacyjnych.
    
    Dojrzewanie i integracja układu przedsionkowego z innymi układami sensorycznymi odbywa się przez długi czas po urodzeniu, a ważną rolę w tym procesie odgrywa aktywność ruchowa dziecka.
    
    W pierwszych latach życia dziecka stymulacja przedsionkowa jest naturalnym elementem zabaw, gdyż potrzeba ruchu zajmuje ważne miejsce pośród potrzeb dziecka i powinna być zaspokajana przez rodziców i opiekunów.
    
    Dzieci, które uspokaja się, stymulując ich układ przedsionkowy, obserwują otoczenie dokładniej, niż te, które uspokaja się w inny sposób. Prowadzono badania, które dowiodły, jak ważna jest stymulacja układu przedsionkowego w przypadku wcześniaków.
    
    Te, które są kołysane, huśtane i poddawane masażom, są spokojniejsze i szybciej się rozwijają.
    
    Najlepszym miejscem, gdzie dziecko może ćwiczyć równowagę, jest jego najbliższa przestrzeń, a pierwszym miejscem zabaw dziecka jest podłoga. Rolą rodziców jest zapewnić swobodę, bezpieczeństwo, różnorodność bodźców i towarzyszyć dziecku w jego aktywności, sprawiać, że początkowe uczenie się wzorców ruchowych prowadzi do nabywania takiej kontroli nad postawą, która pozwala później chodzić, biegać, wchodzić po schodach, jeździć na rowerze, hulajnodze, nartach, łyżwach i wykonywać wiele innych czynności.
    
    Nieprawidłowe funkcjonowanie zmysłu równowagi mogą występować jako podwrażliwość lub nadwrażliwość, czyli inaczej niepewność grawitacyjna.
    
    Dysfunkcja systemu przedsionkowego polega na niewłaściwym przetwarzaniu w mózgu wrażeń otrzymywanych z ucha wewnętrznego. Dzieci mają trudności w odbieraniu informacji na temat siły ciężkości, równowagi i ruchu w przestrzeni. Mogą się również u nich nie rozwijać reakcje posturalne, potrzebne do przyjęcia pozycji wyprostnej. Dziecko w swoim rozwoju może pomijać etap czworakowania , może wystąpić opóźnienie chodzenia. Objawy dysfunkcji przedsionkowych to także zsuwanie się z krzesła, podpieranie głowy rękoma podczas siedzenia w ławce, np. w klasie. Dziecko może mieć problem z koordynacją w zabawach ruchowych, często upada, sprawia wrażenie, że ,,potyka się o własne nogi”, wpada na meble, rówieśników lub traci równowagę. Dysfunkcja przedsionkowa może również powodować trudności z fiksacją wzroku na poruszającym się przedmiocie, co w konsekwencji prowadzi do problemów z czytaniem i do trudności w zakresie edukacji polonistycznej. Dzieci zbyt mocno reagujące na ruch, boją się wszelkich zmian grawitacji i zmiany pozycji ciała. Odbierają je jako zagrożenie. Nie lubią być wysoko huśtane, ani nie chcą odrywać stóp od podłoża, unikają chodzenia po równoważni.
    
    Mogą u nich wystąpić wymioty, zawroty głowy, mdłości, złe samopoczucie z powodu ruchu. Dzieci takie będą unikały ruchu, co bardzo negatywnie wpłynie na ich fizyczną eksplorację najbliższego otoczenia. Jeśli dziecko nie odkrywa świata, nie doskonali małej i dużej motoryki, może to w konsekwencji prowadzić do poważnych opóźnień w jego rozwoju. Opisane dysfunkcje dotyczą nadwrażliwości przedsionkowej.
    
    Z drugiej strony znajdują się dzieci, które domagają się ruchu, są bardzo żywe i sprawiają wrażenie takich, które nie potrafią usiedzieć w jednym miejscu. Często skaczą, wspinają się, upadają, rzucają na pufy. Dzieci mają bardzo dużą potrzebę ruchu, a to powoduje z kolei problemy z koncentracją. Nie zawsze potrafią przygotować się na niezbędne reakcje związane z utrzymaniem równowagi, planowaniem motorycznym i stopniowaniem ruchów. Opisane dysfunkcje dotyczą podwrażliwości przedsionkowej.
    
    Dysfunkcje systemu przedsionkowego mogą przyczyniać się do problemów z samoregulacją (samoregulacja jest to zdolność człowieka do równoważenia i regulowania pobudzenia jakiego doświadcza codziennie lub w sytuacjach gdy dzieje się coś stresującego i powrotu do stanu spokoju i odprężenia).Stąd później pojawiające się problemy emocjonalne lub społeczne.
    
    Kiedy udać się do specjalisty?
    
    Gdy Twoje dziecko:
    
    staje się nerwowe, w momencie gdy znajduje się nad ziemią,
    
    unika ruchu i często bawi się samo izolując od rówieśników,
    
    boi się wysokości, jest bardzo ostrożne,
    
    reaguje nerwowo, nawet płaczem na zmiany ułożenia głowy, bądź przeciwnie uwielbia wirować, poszukuje szybkiego ruchu, jest w tym niepohamowane, fiksuje je ruch,
    
    ma trudności w zabawie na placu zabaw, boi się bądź przeciwnie wcale nie ma poczucia zagrożenia i nie widzi niebezpieczeństw,
    
    ma trudności w pokonywaniu schodów, boi się wchodzić po schodach, bądź biega po nich nie zwracając uwagi na upadki, siniaki,
    
    wpada na obiekty, sprawia wrażenie jakby nie mogło trafnie ocenić odległości,
    
    unika zabaw z nieprzewidywalnymi ruchami innych dzieci,
    
    nie czuje się pewnie na otwartej przestrzeni, unika jej,
    
    masz wrażenie, że trudno mu utrzymać wzrok na poruszającym się przedmiocie,
    
    przewraca się częściej niż rówieśnicy, chodząc po równej powierzchni,
    
    z trudnością przychodzą mu zadania z wykorzystaniem obu rąk (cięcie nożyczkami, jazda na rowerze, sznurowanie butów), bądź używa tylko jednej ręki,
    
    myli strony ciała (prawa, lewa oraz góra, dół - lateralizacja),
    
    widzisz u niego trudności z płynnością ruchów i rytmem, często nie potrafi odtworzyć prostego rytmu,
    
    wydaje się zdezorganizowane, zagubione.
    
    Jeżeli kilka z symptomów pasuje do Twojego dziecka, a zakłóca Wam to codziennie funkcjonowanie, skonsultuj się z terapeutą integracji sensorycznej. Przez działania ze swoja pociechą wspieraj jego rozwój.
    
    Jak można pomóc swojemu dziecku ? - przykłady ćwiczeń stymulujących układ przedsionkowy
    
    - Turlanie się, toczenie się po podłodze, różnych fakturach, zawijanie dziecka w sprężysty materiał np. karimatę ,w różnych kierunkach, po niestabilnej powierzchni (np. nie do końca napompowanym materacu), w pudełku kartonowym
    - Kołysanie na piłce, łódeczka na plecach, na brzuchu, przód-tył, bok
    - „Wahadło” pozycja stojąca: kołysanie się na boki, na szeroko rozstawionych nogach, przenoszenie ciężaru ciała z nogi na nogę (na boki, przód-tył), w siadzie skrzyżnym wprawianie tułowia w ruch wahadłowy i kolisty, ruchy wahadłowe głowy od barku do barku
    - Przewroty w przód, w tył
    - Kręcenie na krześle obrotowym
    - Zeskakiwanie na miękkie podłoże z pudełka, plastikowej miski
    - Przeskakiwanie przez przeszkody rozłożony pasek, skakankę
    - Podskoki, skoki obunóż, na jednej nodze, przeskakiwanie z nogi na nogę, skakanie wokół własnej osi, według instrukcji, gdzie ma skoczyć dziecko, naśladując zwierzęta (żabę, słonia, królika itd.), wokół woreczka, krążka, przeskoki nad woreczkiem przodem, tyłem , bokiem, obunóż, na jednej nodze, podskoki z przedmiotem trzymanym miedzy kolanami
    - Bujanie dziecka w kocu, w fotelu na biegunach
    - Ciągnięcie dziecka na siedząco, na leżąco w kocu trzymając drążek, kijek
    - Marsz połączony z podnoszeniem i opuszczaniem głowy, w miejscu kolana unosimy wysoko lub połączony z wymachami rąk
    - „Karuzela” dziecko trzyma linę, pasek od szlafroka w pozycji leżącej na brzuchu( na kocu) rodzic kręci nią w koło (zmiana pozycji: leżąc na plecach, w siadzie)
    - Wchodzenie na stopień, podnóżek i schodzenie, wchodzenie i schodzenie po schodach
    - Huśtanie w zwisie na rękach jeżeli mamy w domu drążek :do przodu do tyłu, na boki, góra-dół
    - Obroty wzdłuż ściany w pozycji stojącej
    
    - Spoglądanie daleko przez lewe/prawe ramię: pokazujemy obrazek, przedmiot, obrazek jest przyczepiony na ścianie
    - Skakanie w gumę, na skakance, gra w klasy, to tylko wybrane z zabaw rozwijających układ przedsionkowy oraz motorykę dużą. Jeżeli zmysł równowagi funkcjonuje prawidłowo, wykształcają się ruchy lateralnie naprzemienne stymulujące wzrost spoidła wielkiego odpowiadającego za współpracę półkul, a tym samym współpraca między obiema półkulami powoduje, że np. poprawia się umiejętność przepisywania tekstu, pisania z pamięci, ortografii (wzrok i orientacja w przestrzeni, czyli na kartce papieru)
    
    Ćwiczenia równoważne:
    
    - Chodzenie na czworakach po miękkiej powierzchni, na przykład po dmuchanym materacu
    - chodzenie na czworakach z obciążeniem na plecach, na przykład ciężkim kocem w którym schowamy żołędzie, szyszki lub kasztany,
    - Chodzenie po powierzchniach o różnej fakturze (na przykład po materacu, kocu, karimacie, matach do masażu stóp, wycieraczkach o różnej fakturze, folii z pęcherzykami)
    - Huśtanie dziecka na wyprostowanej nodze
    - Dotykanie części ciała podczas stania na mało stabilnej powierzchni (na przykład dmuchanym materacu)
    - Stanie w pozycji bociana i jaskółki
    - Chodzenie z woreczkiem na głowie do przodu, do tyłu, na boki
    - Chodzenie po kamieniach
    - Chodzenie po rozłożonej na podłodze linie oraz wzdłuż toru wy znaczonego przez linki
    - Chodzenie po ósemce i wyznaczanie krokami konturów figur
    - Chód stopa za stopą do przodu i do tyłu (z otwartymi i zamkniętymi oczami).
    - Chodzenie na stopach dorosłej osoby
    - Stanie w bezruchu w wybranej pozycji przed lustrem (zabawa w posąg)
    - Chodzenie po ławeczce gimnastycznej do przodu, do tylu; zrzucanie nogami woreczków.
    - Wychylanie do przodu i do tyłu dziecka siedzącego okrakiem na piłce (przytrzymywanego za kolana)
    - Przetaczanie na boki dziecka siedzącego okrakiem na piłce i
    
    kontrolowanie, aby głowa odchylała się w przeciwną stronę niż tułów.
    - Kołysanie za biodra (później za barki) na boki, do przodu i do tyłu dziecka, które stara się utrzymać równowagę w klęku podpartym.
    - Popychanie za barki i biodra dziecka, które próbuje utrzymać
    
    równowagę w lekkim rozkroku na całych stopach
    - Popychanie na boki opartego na przedramionach dziecka, które próbuje utrzymać równowagę podczas leżenia na brzuchu
    - Siedzenie na deskorolce i odpychanie się nogami od ściany
    - Ćwiczenia na talerzach gumowych i innych rodzajach równoważni.
    - Utrzymywanie równowagi podczas stania przy drabinkach na piłce, wałku od łóżka
    
    Podsumowując wcześniejsze rozważania dotyczące układu przedsionkowego, można wyciągnąć następujące wnioski:
    
    Nieprawidłowości w działaniu zmysłu równowagi stwierdza się u dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi, niedoborem zdolności postrzegania i uwagi, niezdolnością do uczenia się, zaburzeniami mowy i autyzmem, dysleksją, ADHD .
    
    W procesie tworzenia się integracji wielozmysłowej układ przedsionkowy odgrywa ważną rolę, gdyż wszystkie bodźce zmysłowe, jakie docierają do mózgu są opracowywane w odniesieniu do informacji, jaką ma mózg z układu przedsionkowego.
    
    Wszystkie zmysły muszą współpracować z układem przedsionkowym, aby była zgodność informacji przedsionkowej z informacjami z innych układów.
    
    Zmysł równowagi pomaga kierować ruchem, jednocześnie trening tego zmysłu odbywa się przede wszystkim poprzez ruch.
    
    Zmysł równowagi ma znaczący wpływ na emocje, gdyż poprzez twór siatkowaty jest połączony z układem limbicznym.
    
    Układ przedsionkowy ma istotny udział w tworzeniu się schematu ciała. Ma scalające działanie na inne zmysły, zapewnia właściwy odbiór bodźców i prawidłową identyfikację ciała.
    
                                                                                  Opracowała: Katarzyna Pawlikowska
    
                                                                                        Terapeuta Integracji Sensorycznej
    
    Opracowane na podstawie:
    
    „Dziecko, a integracja sensoryczna” A. J. Ayres, „
    
    „Terapia Integracji Sensorycznej. Strategie terapeutyczne i ćwiczenia stymulujące układy: słuchowy, wzrokowy, węchu i smaku oraz terapia światłem i kolorami” B. Szlachcic–Odowska,
    
    ,,Uczę się poprzez ruch „ Maria Kuleczka – Raszewska, Dorota Markowska
    
    Sensokarty – system przedsionkowy Anna Sieradzka
    
    Tajemniczy zmysł propriocepcji
    
    Jest to tzw. zmysł kinestetyczny lub inaczej zmysł czucia głębokiego. Umożliwia odbieranie bodźców związanych z uciskiem, rozciąganiem, ułożeniem poszczególnych części ciała
    w przestrzeni. Receptory odpowiadające za czucie głębokie znajdują się w naszej skórze głębokiej, mięśniach, stawach, ścięgnach oraz więzadłach, a także w móżdżku oraz uchu wewnętrznym. Aktywności pobudzające te receptory, mają działanie niezwykle relaksujące
    i wyciszające dla całego układu nerwowego. Są to wszelkie działania związane z rozciąganiem, ściskaniem, dźwiganiem, siłowaniem, przepychaniem, wciskaniem się, czyli bierną i aktywną pracą mięśni, ścięgien, więzadeł i stawów. Wszystkie te aktywności angażują receptory czucia głębokiego i pomagają w odstresowaniu.
    
    Z propriocepcji korzystamy często nieświadomie, a potrzebujemy jej do realizacji takich czynności życiowych jak mówienie, chodzenie i wiele innych. Propriocepcja pozwala nam różnicować i dostosować odpowiednią siłę, żeby np. chwycić jajko, aby go nie zgnieść. Zmysł propriocepcji wraz ze zmysłem równowagi i dotyku daje pełne odczucia związane z pozycją ciała, jego położeniem w przestrzeni oraz kontaktem z przedmiotami i ludźmi. Niektórzy łączą propriocepcję ze zmysłem równowagi w jedną kategorię, ponieważ oba wpływają na napięcie mięśniowe i są ściśle ze sobą związane.
    
    Kiedy mamy do czynienia z zaburzeniami propriocepcji najczęściej u dziecka występuje nadmierne lub obniżone napięcie mięśni.
    
    Obniżone napięcie mięśni obserwuje się u dzieci z wrodzonymi uszkodzeniami CUN (centralnego napięcia mięśniowego), u dzieci urodzonych przedwcześnie i przez cesarskie cięcie. Problemy z czuciem mogą wpływać w późniejszym czasie na nieprawidłowy rozwój chwytu przygotowującego dziecko do pisania. Dziecko gorzej czuje siebie i swoje ciało w przestrzeni np. rzuca się na podłogę, ślizga się z impetem na kolanach po korytarzu, zamiast stać- skacze, zamiast chodzić- biega, zamiast rysować- dziurawi kartki, łamie kredki. Potrzeba nasila się wówczas, gdy trzeba zrezygnować z ruchu i zachować statyczną pozycję.
    
    Dzieci, z obniżonym napięciem mięśni, w naturalny sposób preferują zamknięte i stabilizujące ciało pozycje. Wybierają często siadanie na krzesłach z nogami pod brodą lub po turecku, zaplatają stopy o nogi krzesła, podkładają dłonie pod kolana lub uda, przyjmują pozycje, które innym wydają się dziwaczne i niewygodne, wprawiają ciało w ruch kiwając się na krześle, pokładać się na ławce, podpierać głowę ręką podczas lekcji, szybciej się męczy itp.
    
    Podwyższone napięcie mięniowe może być efektem reakcji samoczynnej na zbyt niskie napięcie mięśni. Dziecko, u którego obserwuje się nadmiernie wyprostowane, sztywne tułów
    i kończyny, próbuje skompensować sobie w ten sposób deficyty. Poprzez nadmierne napinanie poszczególnych części ciała, podobnie jak i dużą aktywność ruchową, lepiej odczuwa swoje położenie i pozycję.
    
    Ważną funkcją układu proprioceptywnego jest pomoc w modulacji poziomu pobudzenia. Kiedy jest on zbyt niski, propriocepcja podnosi go, natomiast gdy jest zbyt wysoki, obniża.
    
    Doznania związane z poruszaniem stawami, rozciąganiem, głębokim uściskiem, przeciwdziałaniem sile grawitacji mogą działać pobudzająco przy osobie biernej i ospałej,
    a uspokajają kogoś, kto ma nadmiar bodźców sensorycznych i jest przestymulowany.
    
    Układ propriocepcji wprowadza organizację i spokój wewnętrzny na nasze zmysły. Jest to związane z rejestrowaniem bodźców z receptorów proprioceptywnych w układzie limbicznym, hipokampie i tworze siatkowatym, gdzie produkowane są neuroprzekaźniki modelujące poziom pobudzenia. Praca nad prawidłowym odbiorem bodźców poprzez receptory propriocepcji jest bardzo ważna.
    
    Zaburzenia proprioceptywne mogą objawiać się następującymi zachowaniami:
    
    niekontrolowanymi, chaotycznymi ruchami,
    
    trzepotaniem rąk,
    
    kłopoty z zapinaniem guzików, suwaków bez patrzenia
    
    dużą ilością ruchów mimowolnych,
    
    chodzeniem na palcach,
    
    trzymaniem w ręku zabawek, przedmiotów,
    
    mocnym przytulaniem się, wciskaniem w osobę,
    
    nieumiejętnym podskakiwaniem,
    
    ogólną niezgrabnością ruchową,
    
    zgrzytaniem zębami, gryzieniem.
    
    Nasilone zachowania wymienione wyżej najczęściej obserwuje się w ekscytacji lub stanie nadmiernych reakcji emocjonalnych u dziecka.
    
    Układ proprioceptywny odpowiada za:
    
    świadomość ciała oraz pozycji w jakiej się znajduje
    
    płynność i kontrolę ruchu
    
    stabilizację posturalną, pozycję i ustawienie ciała
    
    stopniowanie ruchu (z inną siłą otwieramy słoik, z inną siłą zamykamy drzwi, tak, żeby nie trzasnąć, a jeszcze z inną siłą przytulamy się do kogoś)
    
    wspólnie z układem przedsionkowym za napięcie mięśniowe
    
    poczucie bezpieczeństwa (dobrze czuję własne ciało, nie wpadam na przedmioty, więc czuję się pewniej).
    
    Przykłady ćwiczeń wspomagających lepszą pracę układu proprioceptywnego
    
    (ciężka praca mięśni)
    
    cięcie grubej tektury
    
    przeciąganie liny
    
    marsz z wysoko uniesionymi nogami
    
    pchanie ściany
    
    przesuwanie mebli, przestawianie ławek
    
    zapasy
    
    skoki na trampolinie
    
    przenoszenie ciężkich przedmiotów
    
    prace porządkowe: zagrabianie, zamiatanie, odkurzanie, mycie podłóg
    
    zajęcia sportowe: bieganie, pływanie, rzuty piłką, taczki.
    
    Zabawki stymulujące czucie głębokie (propriocepcję):
    
    miękkie piłki, glutki, piłeczki do ściskania (ściskanie)
    
    guma do skakania, lina do przeciągania (przeciąganie, skakanie)
    
    cięższe piłki, cięższe zabawki i maskotki. Dobrze dociążoną maskotkę można wykonać też samemu, wypełniając pluszaka np. ryżem lub fasolą. (dźwiganie)
    
    drewniane, plastikowe, materiałowe owoce i warzywa do przekrajania/na rzepy (dostosowywanie siły)
    
    przybijanie stempelków, pieczątek gotowych lub wykonanych z warzyw (ziemniaka, buraka, marchewki ), szyszek, kasztanów, denek od butelek plastikowych, gąbek (dociskanie, dostosowywanie siły)
    
    tunele, namioty lub duże pudła kartonowe – gdzie można się wcisnąć lub schować (wciskanie, odcięcie od bodźców)
    
    ciastolina, piasek kinetyczny, masy do lepienia – w zabawę, którymi trzeba włożyć dużo wysiłku. Polecam robienie mas domowej roboty – wiele przepisów znajdziecie na moim blogu. (ściskanie, rwanie, ugniatanie)
    
    ciężkie pchacze, cięższe wózki (przepychanie)
    
    przebijanki, zabawa w warsztat (dostosowywanie siły do zadania, dociskanie)
    
    Kiedy udać się do specjalisty?
    
    Gdy dziecko:
    
    wygląda na usztywnione i nieskoordynowane bądź przeciwnie jego ruchy są obszerne
    o zbyt dużym zakresie
    
    jest niezdarne, potyka się o własne nogi częściej niż inne dzieci
    
    ma trudność z oceną odległości, głębokości, szerokości
    
    ma trudności z pokonywaniem schodów, potyka się, za nisko podnosi nogi, potrzebuje się cały czas trzymać Ciebie lub poręczy
    
    ma trudność z siedzeniem na krzesełku, spada z niego, opiera się, ześlizguje nie wiedząc kiedy
    
    cały czas potrzebuje pomocy przy ubieraniu się i rozbieraniu, wyrywa guziki, zamki
    
    niszczy często zabawki, chwyta i ściska je za mocno (podobnie z kredką i długopisem)
    
    gdy widzisz, że Twoje dziecko wkłada więcej siły w wykonywane czynności niż powinno, męczy się, szybko rezygnuje
    
    nie lubi angażować się w zabawy ruchowe, szybko się poddaje
    
    potrzebuje ciągłej kontroli wzrokowej, musi widzieć co robi, ma trudność w zabawach
    z zamkniętymi oczami, nie potrafi zamknąć oczu
    
    Jeżeli wymienione wyżej symptomy pasują do Państwa dziecka i zakłóca to codzienne funkcjonowanie, skonsultuj się z terapeutą integracji sensorycznej.
    
    Bibliografia:
    
    "Codzienne programy aktywności sensorycznych PAS w ramach diety sensorycznej"
    Marta Wiśniewska
    
    ,,Terapia integracji sensorycznej". Bożenna Odowska-Szlachcic”
    
    "Integracja sensoryczna przez cały rok" Magdalena Charbicka
    
    "Integracja sensoryczna. Wprowadzenie do teorii, diagnozy i terapii" Zbigniew Przyrowski
    
    Hanna Kaczorek
    
    Czym jest rozwój prawidłowych reakcji równoważnych?
    
    Równowaga jest podstawą dla wszystkich czynności ruchowych, zarówno tych mniej,
    jak i bardziej złożonych.
    
    Podczas zajęć zauważa się, że większość dzieci ma problemy z utrzymaniem ciała
    w równowadze, zarówno podczas ruchu, jak i spoczynku. Zmysł ten nazywamy, również układem przedsionkowym lub błędnikiem. Znajdujące się w błędniku receptory odbierają informacje o niewielkich nawet odchyleniach głowy i ciała od pionowego położenia. Dzięki temu możemy ruszać się intensywnie, schylać się i podnosić, zbiegać ze schodów, wirować
    w tańcu i na karuzeli nie tracąc przy tym poczucia równowagi. Udoskonalony i wyćwiczony zmysł równowagi pozwala wykonywać trudne ewolucje balansować, skakać itp. Pobudzenia, które powstają w błędniku wyzwalają bardzo złożone reakcje równowagi, w wyniku, których zmienia się napięcie poszczególnych grup mięśni, ruchy oczu, głowy, tułowia i kończyn. Dzięki reakcjom równowagi możliwe jest dostosowanie postawy do zmieniającego się położenia środka ciężkości.
    
                Utrzymanie równowagi zależy nie tylko od pracy błędnika, ale również od współdziałania z nim wielu innych układów naszego organizmu. Do tych układów należy: móżdżek, narząd wzroku, mięśnie odpowiadające za postawę (posturalne
    i antygrawitacyjne), receptory czucia głębokiego i powierzchniowego czyli dotyk.
    
    Narząd równowagi rozwija się i dojrzewa w pierwszych tygodniach życia płodowego podczas poruszania się dziecka głową w dół jak i w górę. Te aktywne ruchy sprzyjają dojrzewaniu narządu równowagi.
    
    Istnieją dwa rodzaje zaburzeń równoważnych.
    
    1. Podwyższona wrażliwość na ruch.
    
    Nadwrażliwość na bodźce równoważne objawia się nieprzyjemnymi odczuciami związanymi
    z ruchem. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest unikanie ruchu. Dzieci nadwrażliwe na ruch nie lubią schodów, przewracają się na prostej drodze, potykają o własne nogi, unikają huśtawek, drabinek, bujawek. Dzieci starsze są liderami zabaw ruchowych, ale same nie bawią się w berka. Nieprzyjemnymi wrażeniami związanymi z ruchem mogą być zawroty głowy, mdłości, poczucie niepewności oraz lęku. Unikanie ruchu narasta z czasem, gdyż dzieci mające takie problemy czują się mniej sprawne i gorsze od innych. Czują się tak, ponieważ nic im nie wychodzi. Nadwrażliwość na ruch powoduje wiele kłopotów, z którymi trudno poradzić sobie samemu. Stają się one mniejsze, jeśli odpowiednio wcześnie zaproponuje się dziecku terapię integracji sensorycznej ukierunkowaną głównie na zmysł równowagi. Niechęć do ruchu powinna zwrócić uwagę i zainteresować najbliższe otoczenie dziecka. Dziecko rozwija się przez ruch, a skoro go unika jest to oznaką jakichś problemów, którym trzeba się przyjrzeć. Unikające ruchu dziecko, potrzebuje profesjonalnej pomocy podobnie jak dziecko poszukujące nadmiernie wrażeń związanych z ruchem, czyli nadpobudliwe ruchowo.
    
    Zabawy dla dzieci, które poszukują bodźców równoważnych:
    
    Plac zabaw, na którym są huśtawki, drabinki, karuzele i domki. Pozwól, aby dziecko się wspinało, zwisało, huśtało i eksperymentowało z własnym ciałem.
    
    Proponuj dziecku spacery po trudniejszych trasach: niewielkie wzniesienia, leśne dróżki itp. Przechodzenie przez różne przeszkody. Każde wyzwanie równoważne jest mu potrzebne.
    
    Połóż długi sznurek lub skakankę na podłodze i poproś dziecko, by szło dokładnie po nim. Układaj sznurek w różne kształty
    
    Stanie w poprawnej pozycji z oczami otwartymi, następnie zamkniętymi, początkowo
    z opuszczonymi, następnie wyciągniętymi w przód rękoma. W prawidłowej pozycji stojącej stopy są nieznacznie rozstawione, na szerokość bioder.
    
    Pozycja jak wyżej i kołysanie się na boki. W tej pozycji dziecko może wykonywać skręty
    w lewo i prawo, spoglądając w danym kierunku.
    
    Jeśli to możliwe zainstaluj w domu huśtawkę lub drabinkę.
    
    Zróbcie zawody w staniu i skokach na jednej nodze
    
    Wyznacz dziecku miejsce do swobodnych ćwiczeń na materacu do turlania się, fikołków itp.
    
    Pozwól dziecku siedzieć przy stole na piłce z uszami. W ten sposób będzie dostarczać sobie bodźców równoważnych, zamiast robić to huśtając się na krześle.
    
    Sprawdźcie, kto dłużej potrafi iść stawiając stopę za stopą. Bawcie się na chodniku
    w chodzenie po samych płytach lub kreskach między nimi. Sprawdźcie, kto dłużej utrzyma równowagę idąc po krawędzi chodnika.
    
    2. Obniżona wrażliwość na bodźce ruchowe.
    
    Informacje związane z ruchem ciała i zmianami pozycji w przestrzeni mogą być przez niektóre dzieci odbierane słabiej i mniej wyraźnie. Aby informacji tych było więcej i były bardziej czytelne, dzieci te muszą sobie dostarczać większej ilości wrażeń związanych
    z ruchem. Muszą się ruszać szybciej, gwałtowniej i intensywniej niż ich rówieśnicy. Dzieci, których wrażliwość na bodźce ruchowe jest obniżona, wykonują wiele ruchów. Objawami zbyt niskiej wrażliwości na ruch są nieuzasadnione ruchy głowy, wymachy rąk, podskoki, kołysanie ciałem, przestępowanie z nogi na nogę, traktowanie różnych przedmiotów jak toru przeszkód, obracanie się, turlanie, fikołki, zwisanie na rękach itp. Dzieci z podwyższoną potrzebą ruchu uwielbiają siłować się, pokonywać przeszkody, wznosić się, kręcić i opadać. Czerpanie przyjemności z huśtania się, wchodzenia na drabinki nie jest jeszcze niepokojącym objawem zaburzeń w zakresie rozwoju zmysłu równowagi. Dzieci z natury poszukują takich aktywności, bo one właśnie pomagają im prawidłowo się rozwijać. Z zaburzeniami równowagi mamy do czynienia, gdy dziecko rezygnuje z innych aktywności na rzecz stymulowania tego zmysłu i koncentracja na odczuwaniu wrażeń równoważnych utrudnia mu codzienne funkcjonowanie w środowisku domowym, przedszkolnym lub szkolnym.
    
    Dzieci nadpobudliwe ruchowo na ogół zaczynają korzystać z odpowiedniej terapii wcześniej niż te, które unikają ruchu. Wzmożona aktywność ruchowa jest bardziej kłopotliwa i przez to szybciej zauważana przez dorosłych.
    
    Co należy zrobić?
    
    Najważniejsze jest, aby jak najwcześniej zauważyć, zdiagnozować i zacząć eliminować zaburzenia zmysłu równowagi. Dotyczy to w równym stopniu unikania ruchu, jak również nadpobudliwości ruchowej.
    
    Jeżeli dziecko unika ruchu trzeba pomagać mu i nie można oceniać negatywnie jego braków.
    
    Dziecku, które nadmiernie poszukuje wrażeń ruchowych należy uczyć dostarczania ich sobie, w bezpieczny sposób.
    
    Terapeuta Integracji Sensorycznej - Hanna Kaczorek
    
    DZIECKO Z NADWRAŻLIWOŚCIĄ DOTYKOWĄ
    
    Integracja sensoryczna jest zdolnością do odczuwania i organizowania informacji i bodźców dopływających z otoczenia do organizmu, obejmuje wiele układów; jednym z nich jest układ dotykowy.
    
    Poznawanie świata przez dotyk rozpoczyna się od pierwszych chwil po narodzinach dziecka, jest podstawą rozwoju emocjonalnego. Już w okresie niemowlęcym zmysł dotyku jest podstawowym źródłem odbierania informacji z otaczającego środowiska. Dotykając przedmiotów paluszkami lub biorąc je do ust niemowlaki poznają kształty, faktury, rozwijają umiejętności manualne i wrażliwość oralną. Dotyk dostarcza również informacji, dzięki którym prawidłowo kształtują się u dziecka schemat i świadomość własnego ciała oraz orientacja w przestrzeni.
    
    Nadwrażliwość dotykowa i co dalej?
    
    Nadwrażliwość dotykowa jest zwana inaczej obronnością dotykową. To jedno z zaburzeń integracji sensorycznej (SI). To, co dla nas jest przyjemnością czy odczuciem, dla dziecka z nadwrażliwością dotykową, może być niekomfortowym, a nawet bolesnym doświadczeniem. Nadwrażliwość często wywołuje stres i reakcje obronne przejawiające się wycofaniem, lękiem bądź wrogością czy agresją. Dziecko staje się nadmiernie pobudzone, rozdrażnione, często zdekoncentrowane, co wpływa negatywnie, zarówno na kontakty społeczne, jak i ma ścisły związek z umiejętnością przyswajania wiedzy. Nadwrażliwość może dotyczyć wszystkich zmysłów. Więc co dokładnie powoduje takie zachowania wśród dzieci ? Jak temu przeciwdziałać?
    
    Nadwrażliwość dotykowa – co to jest?
    
    Nasz układ dotykowy jest największym oraz najwcześniej rozwijającym się systemem zmysłowym (sensorycznym).
    
    System dotykowy odpowiada za:
    
    świadomość dotyku i ewentualną reakcję obronną;
    
    bezwzrokową lokalizację miejsca kontaktu z bodźcem czuciowym;
    
    ocenę temperatury, bólu i siły nacisku;
    
    rozpoznawanie faktury, kształtu oraz konsystencji dotykanych przedmiotów.
    
    Obronność dotykowa to zaburzenie modulacji sensorycznej, czyli prawidłowej regulacji odbioru bodźców czuciowych. Przy właściwym jej działaniu niektóre z impulsów czuciowych są uwydatniane w celu uniknięcia niebezpieczeństwa – urazu, a inne z kolei wyciszane, aby nie doszło do przeciążenia sensorycznego (przeładowania informacjami zmysłowymi układu nerwowego).
    
    Dzieci z nadwrażliwością dotykową mają zaburzoną tę regulację odbioru bodźców (modulację). Ich tzw. próg pobudliwości sensorycznej jest podniesiony. Oznacza to, że jeśli zdrowa osoba nie zwróciłaby nawet uwagi na dany bodziec czuciowy, to u dzieci nadwrażliwych (nadreaktywnych) dotykowo wywoła on reakcję nieadekwatnie silną do tegoż impulsu.
    
    Nadwrażliwość dotykowa jest efektem nieprawidłowego przetwarzania bodźców odbieranych przez receptory czucia powierzchniowego, które znajdują się w skórze. Może obejmować zarówno całe ciało, jak i poszczególne jego obszary np. głowa, stopy, dłonie lub twarz i strefa oralna (jama ustna). Zaburzenia powodują nadmiernie wzmocnione odczuwanie fizycznych impulsów zewnętrznych, co wywołuje różnego rodzaju reakcje obronne.
    
    Obronność dotykowa – objawy
    
    W chwili zauważenia niepokojących oznak nadwrażliwości na dotyk, w sytuacji gdy zachowania dziecka bardzo niepokoją, rodzic staje przed trudnym zadaniem. Wymaga ono bowiem podjęcia decyzji, czy zaobserwowane zachowanie dziecka jest tylko przejawem jego buntu, grymaszenia lub kaprysu, czy może wiąże się z zaistnieniem poważniejszej sytuacji, jaką może być nadwrażliwość dotykowa.
    
    Należy zauważyć również, że zaburzenie procesu przetwarzania bodźców dotykowych nie musi obejmować obszaru całego ciała i może mieć różny stopień nasilenia.
    
    Oznacza to, że dysfunkcję tą można zaobserwować nierzadko tylko w poszczególnych miejscach np. wewnątrz jamy ustnej i jej okolicach (nadwrażliwość oralna), na dłoniach lub stopach, na powierzchni głowy. Natomiast pozostała powierzchnia skóry wraz z jej receptorami będzie funkcjonować prawidłowo.
    
    Dlatego nie należy ignorować sygnałów dziecka wskazujących wrażliwość tylko na niektórych części ciała. Niemniej jednak do najczęściej zauważanych przejawów tej nieprawidłowości należą m. in.:
    
    Charakterystyczne objawy nadwrażliwości dotykowej:
    
    - trzymanie się na dystans, niechęć do zabaw z rówieśnikami;
    
    - nietolerancja przebywania w grupie, strach przed bliskim kontaktem z innymi osobami, szczególnie na małej przestrzeni, można zauważyć, że dziecko czuje się wtedy zaniepokojone;
    
    - niechęć do zakładania niektórych ubrań z szorstkich, sztywnych tkanin, ubrań z długim rękawem, z gumkami – preferowane są luźne stroje, określone rodzaje materiałów i tkanin, metki i szwy wewnętrzne mogą wywoływać podrażnienie, czynniki te prowadzą do dekoncentracji, nadpobudliwości oraz reakcji obronnych, buntu, kapryszenia;
    
    - unikanie zabaw manualnych i manipulowania przedmiotami o różnych fakturach i konsystencjach – dziecko stroni od zabaw dłońmi : malowania palcami, lepieniem z plasteliny, masy solnej, nie chce bawić się w piasku (nie lubi mieć brudnych dłoni), mogą wystąpić trudności z tzw. chwytem pisarskim, nieprawidłowo trzyma kredki i inne przyrządy do pisania/malowania;
    
    - unika dotykania powierzchni szorstkich lub miękkich oraz nierównych krawędzi zabawek;
    
    - reaguje krzykiem lub zdenerwowaniem, gdy ma brudne ręce;
    
    - nie toleruje zabiegów pielęgnacyjnych – problemem staje się obcinanie paznokci, mycie głowy, czesanie, zakładanie ozdób i gumek we włosach, wycieranie ręcznikiem, smarowanie kremem, mycie zębów. Dziecko może nawet płakać pod prysznicem, co będzie spowodowane np. nieodpowiednią dla niego temperaturą wody;
    
    - ma nadwrażliwość stóp, dziecko stąpa na palcach nawet w domu, poruszając się po dywanie, unika chodzenia boso szczególnie po piasku lub trawie, aby ograniczyć kontakt z podłożem;
    
    - zauważa się niechęć do przytulania się, odtrącanie gestów pełnych uczucia tj. przytulanie, głaskanie, dziecko może odtrącać nawet rodzicielskie uściski, woli samo inicjować takie wyrazy czułości;
    
    - występuje wybiórczość pokarmowa , dziecko może okazywać niechęć w stosunku do niektórych pokarmów o zróżnicowanej konsystencji np. zupy z kawałkami warzyw, nie je chleba ze względu na twardą skórkę, nie lubi jeść orzechów;
    
    - ma ograniczone słownictwo i wyobraźnię ze względu na brak doświadczeń dotykowych;
    
    - przejawia strach przed ciemnością;
    
    - dziecko może mało raczkować unikając dłoni w kontakcie z podłożem;
    
    - może reagować płaczem na powiew wiatru na mokrym ciele (w przypadku dużej nadwrażliwości);
    
    - jest niespokojne w zatłoczonych miejscach, unika zabaw ruchowych;
    
    - często nie toleruje delikatnego dotyku natomiast może poszukiwać mocniejszych wrażeń dotykowych;
    
    - w obrębie jamy ustnej już podczas ssania piersi lub butelki pojawia się nadwrażliwość, dziecko może mieć trudności z opanowaniem tych czynności.
    
    Preferuje posiłki płynne, półpłynne jednolite bez grudek i innych dodatkowych frakcji. Rozszerzanie diety o nowe dania w takim przypadku okazuje się problemem, nieznane potrawy bowiem mogą wywoływać u dziecka trudności z przełykaniem, niepokój lub nawet odruchy wymiotne.
    
    Reakcje obronne na niektóre z wyżej przytoczonych okoliczności nie muszą następować wyłącznie po bezpośrednim zetknięciu się z czynnikami wywołującymi dyskomfort. Mogą one być sygnalizowane wcześniej. Jest to spowodowane świadomością dziecka o zbliżających się przyszłych czynnościach lub przewidywanych sytuacjach takich jak np.:
    
    zaplanowana kąpiel – która może kojarzyć się maluchowi ze szczypiącym w oczy szamponem oraz myciem głowy;
    
    nadchodząca pora posiłku – wzbudza w dziecku niepokój przed niektórymi potrawami, które wywołują u niego trudności w spożywaniu;
    
    obawa przed przebywaniem w bliskim kontakcie z większą grupą osób – np. pójściem do szkoły, przedszkola, co będzie wiązało się z siedzeniem w szkolnej ławce, zajęciami grupowymi – szczególnie tymi, które prowadzone są w parach.
    
    Nadwrażliwość dotykowa – i co dalej?
    
    Jeżeli dziecko przejawia część lub większość z powyższych zachowań lub wszystkie, nie czekaj aż z tego „wyrośnie”, tylko skontaktuj się z odpowiednim specjalistą.
    
    Przy nadwrażliwości dotykowej głównym zadaniem terapeuty jest wyhamowanie niepożądanych, wyolbrzymionych reakcji na bodźce czuciowe poprzez zastosowanie odpowiednich technik stymulacji zmysłów. Często stosowaną metodą stymulacji zakończeń nerwowych jest masaż wykonywany za pomocą specjalnie do tego przeznaczonej szczotki i w ustalony sposób, według określonego planu czasowego.
    
    Po przebyciu całej drogi od rozpoznania i diagnozy do rozpoczęcia terapii rola rodzica się nie kończy. Bardzo ważnym aspektem leczenia dziecka z nadwrażliwością dotykową jest samodzielna praca poprzez zabawę z nim w domu. Bez rodzicielskiego wsparcia wysiłek terapeuty nie przyniesie oczekiwanych efektów, a czas leczenia znacznie się wydłuży.
    
    Sprawdzone metody według których powinno się postępować podczas codziennych czynności związanych z pielęgnacją czy spędzaniem czasu na edukacyjnej zabawie ze swoją pociechą.
    
    Mocniejszy dotyk:
    
    Pomimo tego, że delikatny, powierzchniowy dotyk u dziecka wywołuje dyskomfort, to mocniejsze przytulanie, dociskanie nie wzbudza w nim negatywnych reakcji. Zaleca się np. mycie głowy zdecydowanymi silniejszymi ruchami (mocniejszy masaż głowy), jak również wycieranie ciała ręcznikiem, woda w trakcie kąpieli powinna być nieco chłodniejsza.
    
    Ponadto, w celu uniknięcia gwałtownej reakcji, należy informować wcześniej malucha o zamiarze wykonania jakiejś czynności związanej z bezpośrednim kontaktem z jego ciałem np. wytarciem buzi, posmarowaniem kremem itp.
    
    Nadwrażliwość dotykowa a odzież:
    
    Nieodpowiednio dobrane ubrania mogą wpłynąć na koncentrację, powodują, że malec jest nadpobudliwy i wywołują u niego stres. Aby tego uniknąć, pamiętaj o kilku przydatnych wskazówkach wymienionych poniżej.
    
    Zwracaj uwagę na to, czy dziecko skarży się na ubrania, które mogą być wykonane z nieprzyjemnego dla niego materiału.
    
    Nową odzież od razu pozbaw metek, które mogą drażnić malucha.
    
    Szwy od wewnątrz odzieży zakładanej bezpośrednio na ciało lub wyszywane wzorki i luźne nitki m.in. w skarpetkach także mogą okazać się nie lada problemem.
    
    Gumki i ściągacze wokół bioder bądź nadgarstków również będą miały wpływ na komfort dziecka, nie wspominając o golfach.
    
    Wszystkie wyżej wymienione działania i pomocnicze sugestie, mające na celu uzupełnienie terapii prowadzonej przez specjalistę, nie zamykają listy sposobów pracy z dzieckiem i łagodzenia skutków nadwrażliwości dotykowej w domu.
    
    Propozycje usprawniania układu dotykowego:
    
    domowy masaż nóg, dłoni, pleców np. gąbką: dotyk mocniejszy jest na początku lepiej tolerowany aniżeli delikatny. Ważne aby podczas masażu stosować różne, zmienne rodzaje ruchów (głaskanie, opukiwanie, ściskanie) początkowo dziecko samo może wykonywać masaż na nas bądź ulubionej zabawce;
    
    starajmy się wyselekcjonować bodźce, następnie stopniowo zwiększać ich liczbę;
    
    zadbanie o komfort dziecka, jeśli nie toleruje pewnych materiałów czy ubrań, postaranie się o dostosowanie ich do preferencji dziecka;
    
    zadbanie o to, by dziecko nie doświadczało niespodziewanego dotyku, uprzedzać je przed rozpoczęciem zabawy czy danej czynności
    
    stopniowe zachęcanie dziecka do zabaw z wykorzystaniem różnych mas, dać dziecku czas na zaakceptowanie zabawy stopniowo
    
    wprowadzanie stopniowo zabaw manualnych, wykorzystując różne materiały i faktury (groch, ryż, piasek, makaron), które można przesypywać, wybierać, układać
    
    wprowadzanie stymulacji termicznej (kostki lodu i np. ciepła łyżka)
    
    dotykanie z zamkniętymi oczami różnych przedmiotów ukrytych w pudle np. (piłka, ściereczka, papierek po cukierku, pomarańcza)
    
    zabawy z pianką do golenia (rysujemy na roztartej na tacy piance wzory, obrazki) możemy dodać barwniki spożywcze
    
    robienie kul z papieru, folii spożywczej, chusteczki, gazety
    
    wodzenie palcem po tacy z wysypanym ryżem lub kaszą
    
    szukanie ukrytych przedmiotów w pojemniku z kaszą – wskazywanie miejsca dotyku z pomocą wzroku
    
    domino dotykowe (szukanie dwóch takich samych kawałków materiału)
    
    wspólne zrobienie maty sensorycznej (układamy różne materiały, struktury)
    
    Podsumowanie:
    
    Prawidłowy rozwój systemu dotykowego ma ogromny wpływ na przyszłe życie dziecka. Nie można sobie wyobrazić normalnego funkcjonowania bez zdrowego zmysłu czucia. Nasza motoryka zarówno ta mała (zdolności manualne), jak i duża (ogólna sprawność ruchowa), poprawna wymowa, a nawet kontakt z otoczeniem i relacje społeczne zależne są od właściwej integracji na linii mózg – receptor dotykowy. Z nadwrażliwości dotykowej się nie wyrasta, a bezczynność rodzica może tylko przedłużyć oraz pogłębić to zaburzenie. Należy więc zwracać uwagę na zachowanie naszych pociech i w razie uzasadnionych obaw zgłosić się po poradę do specjalisty.
    
    Terapeuta Integracji Sensorycznej – Katarzyna Pawlikowska
    
    Źródła:
    
    ,,Dziecko a integracja sensoryczna”. Ayres Jean
    
    ,,Rozpoczynanie terapii integracji sensorycznej”. Bonnie Arnwine
    
    ,,Integracja sensoryczna w autyzmie. Bożenna Odowska-Szlachcic”
    
    Czym jest rozwój prawidłowych reakcji równoważnych?
    
    Równowaga jest podstawą dla wszystkich czynności ruchowych, zarówno tych mniej,
    jak i bardziej złożonych.
    
    Podczas zajęć zauważa się, że większość dzieci ma problemy z utrzymaniem ciała
    w równowadze, zarówno podczas ruchu, jak i spoczynku. Zmysł ten nazywamy, również układem przedsionkowym lub błędnikiem. Znajdujące się w błędniku receptory odbierają informacje o niewielkich nawet odchyleniach głowy i ciała od pionowego położenia. Dzięki temu możemy ruszać się intensywnie, schylać się i podnosić, zbiegać ze schodów, wirować
    w tańcu i na karuzeli nie tracąc przy tym poczucia równowagi. Udoskonalony i wyćwiczony zmysł równowagi pozwala wykonywać trudne ewolucje balansować, skakać itp. Pobudzenia, które powstają w błędniku wyzwalają bardzo złożone reakcje równowagi, w wyniku, których zmienia się napięcie poszczególnych grup mięśni, ruchy oczu, głowy, tułowia i kończyn. Dzięki reakcjom równowagi możliwe jest dostosowanie postawy do zmieniającego się położenia środka ciężkości.
    
                Utrzymanie równowagi zależy nie tylko od pracy błędnika, ale również od współdziałania z nim wielu innych układów naszego organizmu. Do tych układów należy: móżdżek, narząd wzroku, mięśnie odpowiadające za postawę (posturalne
    i antygrawitacyjne), receptory czucia głębokiego i powierzchniowego czyli dotyk.
    
    Narząd równowagi rozwija się i dojrzewa w pierwszych tygodniach życia płodowego podczas poruszania się dziecka głową w dół jak i w górę. Te aktywne ruchy sprzyjają dojrzewaniu narządu równowagi.
    
    Istnieją dwa rodzaje zaburzeń równoważnych.
    
    1. Podwyższona wrażliwość na ruch.
    
    Nadwrażliwość na bodźce równoważne objawia się nieprzyjemnymi odczuciami związanymi
    z ruchem. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest unikanie ruchu. Dzieci nadwrażliwe na ruch nie lubią schodów, przewracają się na prostej drodze, potykają o własne nogi, unikają huśtawek, drabinek, bujawek. Dzieci starsze są liderami zabaw ruchowych, ale same nie bawią się w berka. Nieprzyjemnymi wrażeniami związanymi z ruchem mogą być zawroty głowy, mdłości, poczucie niepewności oraz lęku. Unikanie ruchu narasta z czasem, gdyż dzieci mające takie problemy czują się mniej sprawne i gorsze od innych. Czują się tak, ponieważ nic im nie wychodzi. Nadwrażliwość na ruch powoduje wiele kłopotów, z którymi trudno poradzić sobie samemu. Stają się one mniejsze, jeśli odpowiednio wcześnie zaproponuje się dziecku terapię integracji sensorycznej ukierunkowaną głównie na zmysł równowagi. Niechęć do ruchu powinna zwrócić uwagę i zainteresować najbliższe otoczenie dziecka. Dziecko rozwija się przez ruch, a skoro go unika jest to oznaką jakichś problemów, którym trzeba się przyjrzeć. Unikające ruchu dziecko, potrzebuje profesjonalnej pomocy podobnie jak dziecko poszukujące nadmiernie wrażeń związanych z ruchem, czyli nadpobudliwe ruchowo.
    
    Zabawy dla dzieci, które poszukują bodźców równoważnych:
    
    Plac zabaw, na którym są huśtawki, drabinki, karuzele i domki. Pozwól, aby dziecko się wspinało, zwisało, huśtało i eksperymentowało z własnym ciałem.
    
    Proponuj dziecku spacery po trudniejszych trasach: niewielkie wzniesienia, leśne dróżki itp. Przechodzenie przez różne przeszkody. Każde wyzwanie równoważne jest mu potrzebne.
    
    Połóż długi sznurek lub skakankę na podłodze i poproś dziecko, by szło dokładnie po nim. Układaj sznurek w różne kształty
    
    Stanie w poprawnej pozycji z oczami otwartymi, następnie zamkniętymi, początkowo
    z opuszczonymi, następnie wyciągniętymi w przód rękoma. W prawidłowej pozycji stojącej stopy są nieznacznie rozstawione, na szerokość bioder.
    
    Pozycja jak wyżej i kołysanie się na boki. W tej pozycji dziecko może wykonywać skręty
    w lewo i prawo, spoglądając w danym kierunku.
    
    Jeśli to możliwe zainstaluj w domu huśtawkę lub drabinkę.
    
    Zróbcie zawody w staniu i skokach na jednej nodze
    
    Wyznacz dziecku miejsce do swobodnych ćwiczeń na materacu do turlania się, fikołków itp.
    
    Pozwól dziecku siedzieć przy stole na piłce z uszami. W ten sposób będzie dostarczać sobie bodźców równoważnych, zamiast robić to huśtając się na krześle.
    
    Sprawdźcie, kto dłużej potrafi iść stawiając stopę za stopą. Bawcie się na chodniku
    w chodzenie po samych płytach lub kreskach między nimi. Sprawdźcie, kto dłużej utrzyma równowagę idąc po krawędzi chodnika.
    
    2. Obniżona wrażliwość na bodźce ruchowe.
    
    Informacje związane z ruchem ciała i zmianami pozycji w przestrzeni mogą być przez niektóre dzieci odbierane słabiej i mniej wyraźnie. Aby informacji tych było więcej i były bardziej czytelne, dzieci te muszą sobie dostarczać większej ilości wrażeń związanych
    z ruchem. Muszą się ruszać szybciej, gwałtowniej i intensywniej niż ich rówieśnicy. Dzieci, których wrażliwość na bodźce ruchowe jest obniżona, wykonują wiele ruchów. Objawami zbyt niskiej wrażliwości na ruch są nieuzasadnione ruchy głowy, wymachy rąk, podskoki, kołysanie ciałem, przestępowanie z nogi na nogę, traktowanie różnych przedmiotów jak toru przeszkód, obracanie się, turlanie, fikołki, zwisanie na rękach itp. Dzieci z podwyższoną potrzebą ruchu uwielbiają siłować się, pokonywać przeszkody, wznosić się, kręcić i opadać. Czerpanie przyjemności z huśtania się, wchodzenia na drabinki nie jest jeszcze niepokojącym objawem zaburzeń w zakresie rozwoju zmysłu równowagi. Dzieci z natury poszukują takich aktywności, bo one właśnie pomagają im prawidłowo się rozwijać. Z zaburzeniami równowagi mamy do czynienia, gdy dziecko rezygnuje z innych aktywności na rzecz stymulowania tego zmysłu i koncentracja na odczuwaniu wrażeń równoważnych utrudnia mu codzienne funkcjonowanie w środowisku domowym, przedszkolnym lub szkolnym.
    
    Dzieci nadpobudliwe ruchowo na ogół zaczynają korzystać z odpowiedniej terapii wcześniej niż te, które unikają ruchu. Wzmożona aktywność ruchowa jest bardziej kłopotliwa i przez to szybciej zauważana przez dorosłych.
    
    Co należy zrobić?
    
    Najważniejsze jest, aby jak najwcześniej zauważyć, zdiagnozować i zacząć eliminować zaburzenia zmysłu równowagi. Dotyczy to w równym stopniu unikania ruchu, jak również nadpobudliwości ruchowej.
    
    Jeżeli dziecko unika ruchu trzeba pomagać mu i nie można oceniać negatywnie jego braków.
    
    Dziecku, które nadmiernie poszukuje wrażeń ruchowych należy uczyć dostarczania ich sobie, w bezpieczny sposób.
    
                                                                    Terapeuta Integracji Sensorycznej - Hanna Kaczorek
    
    SALA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ
    
    We wrześniu 2021 roku dzięki usilnym staraniom pana dyrektora Marka Pachnika powstała w naszej szkole sala integracji sensorycznej, zwana potocznie salą SI. Znajduje się ona na górnym korytarzu, tuż przy małej sali gimnastycznej. Jesienią dopiero zaczynaliśmy i wyposażenie nie było jeszcze pełne, ale z każdym miesiącem przybywa profesjonalnego sprzętu do ćwiczeń i zabawy dla naszych uczniów. Na zajęcia SI uczęszcza kilkunastu uczniów, począwszy od klasy 0 do klasy VII. Terapię prowadzą pani Katarzyna Pawlikowska i pani Hanna Kaczorek. Nad tym, by sprzęt był odpowiednio zamocowany i bezpiecznie służył czuwa pan Paweł Chabiera. Nie każdy dokładnie wie, co to jest SI ?
    
    Teoria Integracji Sensorycznej (SI) ma swoje podstawy w wiedzy z zakresu: neurofizjologii, neurologii, psychologii klinicznej dziecka, terapii neurorozwojowej. Twórcą integracji sensorycznej jest dr Jane Ayres (1920–1989), psycholog, terapeuta i pracownik naukowy Uniwersytetu Kalifornijskiego w USA. W latach 60-tych XX wieku sformułowała ona hipotezy wskazujące na związki procesów integracji sensorycznej z procesami uczenia się.
    
             Integracja sensoryczna dotarła do Polski w 1993 roku. Wtedy to, w Ośrodku TPD „Helenów” odbył się pierwszy kurs integracji sensorycznej w Polsce. Współorganizatorem kursu był Zbigniew Przyrowski - prekursor terapii integracji sensorycznej w naszym kraju.
    
    Celem integracji sensorycznej jest przywrócenie prawidłowej pracy zmysłów w celu płynnego codziennego funkcjonowania.
    
       Jest to proces, w którym mózg organizuje informacje, które do niego docierają, a płyną z ciała oraz ze środowiska, po czym wysyła odpowiednią reakcję. Podstawowe zmysły w integracji sensorycznej to: dotyk, równowaga oraz czucie głębokie, czyli propriocepcja. Mają one zasadnicze znaczenie w naszym codziennym funkcjonowaniu.
    
    Czym jest zatem metoda integracji sensorycznej?
    
    Integracja sensoryczna pozwala odczuwać, porządkować, składać w spójną całość i rozumieć w relacji do siebie bodźce wzrokowe, słuchowe, dotykowe, pochodzące z ruchu - grawitacji, a także bodźce węchowe i smakowe, które dochodzą do mózgu za pomocą narządów zmysłów. Dzięki temu możliwe jest właściwe zachowanie, adekwatne do danej sytuacji życiowej. Dziecko dzięki integracji sensorycznej jest w stanie poruszać się w skoordynowany sposób, planować swój ruch i działanie, skupiać uwagę na zabawie i nawiązywać prawidłowe relacje społeczne. Proces integracji społecznej rozwija się przez całe nasze życie, ale najbardziej intensywnie przebiega w ciągu pierwszych trzech lat. Czasem nie przebiega on tak sprawnie, jak powinien. Wtedy z pomocą przychodzi terapia metodą integracji sensorycznej.
    
    Jak wyglądają zajęcia z integracji sensorycznej?
    
    Podczas zajęć SI dziecko pod okiem terapeuty i przy jego wsparciu, wykonuje różnorodne ćwiczenia, angażuje przy tym całe swoje ciało oraz układy zmysłów (równowagę, propriocepcję – czucie własnego ciała, dotyk, wzrok, słuch, węch oraz smak).
    
    Podczas terapii integracji sensorycznej wykorzystywane są zabawki o różnych kształtach, fakturach, rozmiarach. Terapia integracji sensorycznej jest terapią ruchem, stąd podczas zajęć dzieci huśtają się, kręcą się na desce rotacyjnej, unoszą, podciągają na drabince, deskorolce, wspinają się po drabince sznurkowej, przeciskają np. przez maglownicę, turlają w beczce, skaczą na piłce, przeciągają linę. Dzięki możliwości szybkiej wymiany sprzętów podwieszanych tj. platforma, konik, hamak, chusta, drabinka, trapez, opona, możliwe staje się wykonywanie ćwiczeń usprawniających różne partie ciała za pomocą różnych urządzeń.
    
    Dzieci ćwiczą z użyciem różnych przyborów, przyrządów, bawią się masami plastycznymi, kinetycznym piaskiem, ciastoliną , pianką do golenia, grają na instrumentach muzycznych, usprawniają palce i dłonie (motoryka mała). Zadania stawiane przed dzieckiem są dobierane na miarę możliwości każdego ucznia. Niekiedy stanowią jednak wyzwanie. Dziecko musi się przystosować do nowej sytuacji, jednak nie powoduje to u dziecka zniechęcenia. Zadaniem terapeuty jest ciągłe monitorowanie i analizowanie zachowań dziecka, co umożliwia dobranie następnych zadań, a także przez cały czas czuwanie nad jego bezpieczeństwem. Integracja sensoryczna może poprawić uczenie oraz sprawić, że będzie ono łatwiejsze.
    
    Każdy człowiek ma określony profil sensoryczny. Profil ten odnosi się do specyfiki odbioru bodźców zmysłowych. Zakłócenia w odbiorze i integrowaniu bodźców zmysłowych mogą stanowić trudności, które negatywnie wpływają na codzienne życie człowieka.
    
    Większość z nas nie myśli, w jaki sposób wykonywać dane czynności tj. np. jazda na rowerze, hulajnodze, wchodzenie po schodach. Nie analizujemy, jak nasz mózg przetwarza i integruje informacje zmysłowe. Nasze systemy sensoryczne pracują automatycznie, co umożliwia nam np. chodzenie, chwytanie, utrzymanie równowagi. Niestety, wspomniane automatyzmy nie występują u wszystkich, co skutkuje problemami w codziennym funkcjonowaniu.
    
    Na zdjęciach pokazujemy naszych uczniów podczas terapii, zarówno na sprzęcie podwieszanym oraz w czasie ćwiczeń i zabaw w sali.
    
    Terapeuta Integracji Sensorycznej - Katarzyna Pawlikowska
    
    Więcej zdjęć z sali SI - w "Fotogalerii".

Pomoc psychologiczo - pedagogiczna

Integracja Sensoryczna

Tajemniczy zmysł propriocepcji

Czym jest rozwój prawidłowych reakcji równoważnych?

Czym jest rozwój prawidłowych reakcji równoważnych?

Linki

Kontakty

Logowanie